นวัตกรรม การ์ดสีเตือนไต

"นวัตกรรม การ์ดสีเตือนไต "

หลักการและเหตุผล                                                                                                                             
           โรคไตเรื้อรัง (chronic kidney disease, CKD) เป็นปัญหาสาธารณสุขที่สำคัญ สาเหตุของโรคไตเรื้อรังที่พบบ่อยเกิดจากโรคเบาหวานและความดันโลหิตสูง อีกทั้งโรคไตเรื้อรังในระยะแรกมักไม่พบอาการผิดปกติทำให้ผู้ป่วยส่วนใหญ่ไม่ทราบว่าตนเองเป็นโรคไต โดยมักตรวจพบเมื่อโรคดำเนินไปมาก แล้วหรือเมื่อโรคดำเนินเข้าสู่ระยะไตวายเรื้อรังระยะสุดท้าย (End stage renal disease, ESRD) ซึ่งเป็นระยะที่ผู้ป่วยจำเป็นต้องได้รับการรักษาบำบัดทดแทนไต ได้แก่ การฟอกเลือดด้วยเครื่องไตเทียม การล้างไต ทางช่องท้อง หรือการผ่าตัดปลูกถ่ายไต ซึ่งส่งผลต่อคุณภาพชีวิตของผู้ป่วยอย่างหลีกเลี่ยงไม่ได้                                                                                                                              
           คลินิกโรคไม่ติดเรื้อรังโรงพยาบาลกันทรวิชัย มีผู้ป่วยเบาหวานและความดันโลหิตสูงที่ขึ้นทะเบียนรักษา ปี 2559 ทั้งหมด 5,951 คน ได้รับการตรวจการทำงานของไต จำนวน 5,230 คน คิดเป็นร้อยละ 87.88 (รพ.กันทรวิชัย 2558) แบ่งระยะไตวายเรื้อรัง 5 ระยะ ดังนี้                                                                                                                         
                           ระยะที่ 1 GFR  ≥  90%     จำนวน 1,897  คน                                                                                     
                           ระยะที่ 2 GFR  60 – 89%  จำนวน 2,187 คน                                                                                    
                           ระยะที่ 3 GFR  30 – 59%   จำนวน  918  คน                                                                                     
                          ระยะที่ 4 GFR  15 – 29%   จำนวน  148  คน                                                                                     
                          ระยะที่ 5 GFR < 15 %        จำนวน    80 คน                                                                      
             โดยในระยะที่ 5 มีผู้ป่วยที่ได้รับการบำบัดทดแทนไต  ล้างไตทางช่องท้อง (CAPD) จำนวน 15 คน ฟอกเลือด ด้วยเครื่องไตเทียม (HD) จำนวน 5 คน และปฏิเสธการบำบัดทดแทนไตดูแลแบบประคับประครอง จำนวน 60 คน           

            ดังนั้น คลินิกโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง โรงพยาบาลกันทรวิชัย จึงได้จัดทำ“การ์ดสีเตือนไต” ขึ้น เพื่อเป็นเครื่องมือในการติดตามเฝ้าระวังโรคไตเรื้อรังของผู้ป่วยโรคเบาหวานและความดันโลหิตสูงตั้งแต่ ระยะที่ 1- 5 ส่งเสริมการเรียนรู้และสร้างความตระหนักในการชะลอภาวะไตเสื่อม ป้องกันไม่ให้เกิดโรค ป้องกัน ไม่ให้โรคลุกลาม และป้องกันไม่ให้เกิดภาวะแทรกซ้อนจนมีอันตรายถึงชีวิตหรือพิการ      

วัตถุประสงค์ 
                                                                                                                                  
      1. เพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการติดตามเฝ้าระวังโรคไตเรื้อรังของผู้ป่วยโรคเบาหวานและความดันโลหิตสูง ตั้งแต่ ระยะที่ 1 – 5 
                                                                                                                                                    2. เพื่อส่งเสริมการเรียนรู้และสร้างความตระหนักในการชะลอภาวะไตเสื่อม ป้องกันไม่ให้เกิดโรค ป้องกันไม่ให้โรคลุกลาม และป้องกันไม่ให้เกิดภาวะแทรกซ้อนจนมีอันตรายถึงชีวิตหรือพิการ  โดยการใช้การ์ดสีเตือนไตและสมุดประจำตัว 

ขั้นตอนการดำเนินงาน   
                                                                                                                                                  1. ศึกษาค้นคว้าเกี่ยวกับเรื่องโรคไตเรื้อรัง เพื่อหาข้อมูลพื้นฐานที่ผู้ป่วยควรรู้ เช่น ผลตรวจทาง ห้องปฏิบัติการ การแปลผลค่า eGFR ระยะที่ 1 - 5      
                                                                                                                                                  2. ปรึกษาผู้เชี่ยวชาญ/แพทย์ประจำคลินิก เกี่ยวกับเนื้อหาของการ์ดสีระยะที่ 1 – 5         

   3. จัดทำแผนการสอน การชะลอภาวะไตเสื่อม ในผู้ป่วยที่มี eGFR ระดับ 1 - 3 และชะลอการเกิดไตวายระยะสุดท้าย ในผู้ป่วยที่มี eGFR ระดับ 4 - 5 และจัดทำแนวทางการใช้ “การ์ดสีเตือนไต” สำหรับเจ้าหน้าที่

         

                  4. จัดกิจกรรมให้ความรู้เรื่องโรคไตเรื้อรังและการชะลอภาวะไตเสื่อม รายกลุ่ม รายบุคคล  

                  
               5. ติด “การ์ดสีเตือนไต” ในสมุดประจำตัว (ตามการแปลผลค่า eGFR) พร้อมทั้งอธิบาย ผลการตรวจ ทางห้องปฏิบัติที่จำเป็นและเกี่ยวข้อง เน้นย้ำเรื่องการปฏิบัติตัวเพื่อชะลอภาวะไตเสื่อม  ป้องกันไม่ให้เกิดโรค ป้องกันไม่ให้โรคลุกลามและป้องกันไม่ให้เกิดภาวะแทรกซ้อนจนมีอันตรายถึงชีวิตหรือพิการ 

                    

             ระยะที่ 1 สีฟ้า 

ระยะที่ 2 สีเขียว            ระยะที่ 3 สีเหลือง                        ระยะที่ 4 สีส้ม             ระยะที่ 5 สีแดง            6. จัดเก็บข้อมูล                                                                                                                                                                    - จัดทำทะเบียนผู้ป่วยโรคเบาหวานและความดันโลหิตสูงที่ได้รับการประเมิน eGFR โดยใช้โปรแกรม Microsoft excel แยกระดับ eGFR แบบรายบุคคล (Individual case) และ โปรแกรม HOSxp                              - ติดตามข้อมูลการตรวจ FBS , BP , eGFR กรณีที่ผู้ป่วยไม่สามารถควบคุมได้หรืออยู่ในเกณฑ์ผิดปกติ ส่งพบ พยาบาลผู้จัดการรายกรณี หรือให้สุขศึกษาแบบเข้มข้นโดยเน้นสร้างความ ตระหนัก เสริมสร้างพลังอำนาจ การรู้สึกมีคุณค่าในตนเอง ในการใส่ใจดูแลสุขภาพ                                                                                                                                                             - ประเมินการใช้สื่อ “การ์ดสีเตือนไต”      ผลการดำเนินงาน        1. ผู้ป่วยโรคเบาหวานและความดันโลหิตสูงที่มารับบริการที่คลินิกโรคไม่ติดต่อเรื้อรัง โรงพยาบาล กันทรวิชัยทุกคน ได้รับการติดตามเฝ้าระวังโรคไตเรื้อรัง ตั้งแต่ ระยะที่ 1 - 5          2. ผู้ป่วยโรคเบาหวานและความดันโลหิตสูง ที่ใช้การ์ดสีเตือนไต เกิดการเรียนรู้และตระหนักในการ ชะลอภาวะไตเสื่อม ป้องกันไม่ให้เกิดโรค ป้องกันไม่ให้โรคลุกลาม และป้องกันไม่ให้เกิด ภาวะแทรกซ้อนจนมีอันตรายถึงชีวิตหรือพิการ โดยประเมินจากเครื่องมือเป็นแบบสำรวจพฤติกรรม การบริโภคอาหารรสเค็ม ในชีวิตประจำวัน (สำนักโภชนาการ, กรมอนามัย) จำนวน 15 ข้อ                                                                                                                                                              ครั้งที่ 1 เข้าร่วมกิจกรรม                                                                                                                                                                          ผู้ตอบแบบสำรวจพฤติกรรมการบริโภคอาหารรสเค็ม จำนวน 15 ข้อ ส่วนใหญ่ตอบไม่ใช่ คิด     เป็นร้อยละ 72.8 ซึ่งแสดงให้เห็นว่าปฏิบัติตัวได้ถูกต้องและมีความรู้ ยกเว้นข้อ 5 ที่ถามว่าอาหารที่คุณทำเองมักเติมเครื่องปรุง จำพวก ซุปก้อน ผงปรุงรส ผงชูรส ตอบใช่ มากถึงร้อยละ 66  (เฉพาะข้อ 5)                                                                       ครั้งที่ 2 เข้าร่วมกิจกรรม                                                                                                                                                  ผู้ตอบแบบสำรวจพฤติกรรมการบริโภคอาหารรสเค็ม จำนวน 15 ข้อ ส่วนใหญ่ตอบไม่ใช่ คิด          เป็นร้อยละ 92.8 ซึ่งแสดงให้เห็นว่าปฏิบัติตัวได้ถูกต้องและมีความรู้ สำหรับข้อ 5 ที่ถามว่าอาหารที่  คุณทำเองมักเติมเครื่องปรุง  จำพวก  ซุปก้อน  ผงปรุงรส  ผงชูรส  ตอบใช่  ร้อยละ 48 (เฉพาะข้อ 5)  ลดลงจากครั้งที่ 1                                                            จากผลการสำรวจจึงต้องมีการจัดกิจกรรมกระตุ้นเตือน ให้ความรู้ ให้ผู้ป่วยเกิดความตระหนักหัน มาใส่ใจและปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการบริโภคที่เหมาะสมต่อสุขภาพ                                                                               3. จากการประเมินความพึงพอใจต่อการใช้สื่อ “การ์ดสีเตือนไต” ในผู้ป่วย จำนวน 30 คน พบว่า ความพึงพอใจต่อสื่อโดยรวม อยู่ในระดับมาก (3 คะแนน) จำนวน 25 คน คิดเป็นร้อยละ 83.33 ความพึงพอใจ ระดับปานกลาง (2 คะแนน) จำนวน 5 คน คิดเป็นร้อยละ 16.67 ตามลำดับ  ข้อเสนอแนะ(ตอนที่ 3) :  ผู้ป่วยบอกว่า “ดี เพราะทำให้รู้ว่าตนเองมีภาวะไตเสื่อมอยู่ในระดับใด ต้องรับประทานอาหารอย่างไร แต่ก่อนเวลาผลเลือดออกแพทย์ พยาบาล แจ้งผลแต่จากนั้นก็จะลืม   ประโยชน์ของนวัตกรรมและการนำไปประยุกต์ใช้                                                                                              1. ผู้ป่วยมีความรู้และเกิดความตระหนักในเรื่องการชะลอภาวะไตเสื่อมของตนเอง                                                  2. ผู้ป่วยมีการปรับเปลี่ยนพฤติกรรมการรับประทานอาหารเพื่อชะลอภาวะไตเสื่อมของตนเอง                                    3. ผู้ป่วยสามารถนำความรู้ไปเผยแพร่ ถ่ายทอดแก่บุคคลอื่นได้                                                                        4. กระตุ้นการเรียนรู้และการตระหนักรู้ในเรื่องการทำงานของไตตนเอง                                                                5. จัดกลุ่มให้ความรู้เรื่องการชะลอภาวะไตเสื่อม ในผู้ป่วย eGFR stage 3 - 4                                                       6. ตรวจเลือดประเมินการทำงานของไต ดูค่า eGFR  (eGFR ลดลง ≤4 มล./นาที/1.73 ตารางเมตร)  ปีละ 2 ครั้ง         7. พัฒนาการดำเนินงานชะลอไตเสื่อมลงสู่โรงพยาบาลส่งเสริมสุขภาพตำบลและชุมชน (นางวรรณา  ดุบโมเซอ   พยาบาลวิชาชีพชำนาญการ  รพ.กันทรวิชัย จังหวัดมหาสารคาม)